گروه نرم افزاری آسمان

. آیه (صفات خانواده برجسته)
اشاره



فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیی وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کانُوا یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ یَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ کانُوا لَنا خاشِعینَ ما دعاي او
را به او بخشیدیم و همسرش را براي او اصلاح کردیم، چرا که آنها در نیکیها سرعت میکردند و به « یحیی » را مستجاب کردیم و
خاطر عشق (به رحمت) و ترس (از عذاب) ما را میخواندند و براي ما خاشع بودند (خضوعی توأم با ادب و ترس از مسؤولیت).
90 / انبیاء) )
شرح آیه از تفسیر نمونه
به معنی ترس است. خداوند این دعاي خالص و سرشار از عشق به حقیقت را « رَهَبا » به معنی رغبت و میل و علاقه است و « رَغَبا »
اجابت کرد و خواسته او را تحقق بخشید. سپس اشاره به سه قسمت از صفات برجسته این خانواده کرده. ذکر این صفات سه گانه
ممکن است اشاره به این باشد که آنها به هنگام رسیدن به نعمت گرفتار غفلتها و غرورهایی که دامن افراد کم ظرفیت و ضعیف
الایمان را به هنگام وصول به نعمت میگیرد نمیشدند، آنها در همه حال نیازمندان را فراموش نمیکردند و در خیرات، سرعت
داشتند، آنها در حال نیاز و بینیازي، فقر و غناء، بیماري و سلامت، همواره متوجه خدا بودند و بالاخره آنها به خاطر اقبال نعمت
صفحه 125 از 369
گرفتار کبر و غرور نمیشدند، بلکه همواره خاشع و خاضع بودند.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
اشاره
به مفهوم بیم و ترس است. در آیه مورد بحث میفرماید: فَاسْتَجَبْنا لَهُ و ما :« رَهَباً » . به مفهوم شور و شوق و تمایل آمده است :« رَغَباً »
را به او ارزانی « یحیی » نیز دعاي او را پذیرفتیم و خواستهاش را برآوردیم. وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیی (صفحه 160 ) و فرزند ارجمندي چون
را که زنی نازا و سالخورده بود به جوانی و شایستگی باروري و آوردن فرزند باز « زکریّا » داشتیم. وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ و ما همسر
گردانیدیم و کارش را اصلاح کردیم. پارهاي بر آنند که منظور این است که: ما همسر او را از سالخوردگی به جوانی، از ناباروري
به باروري و از تندخویی و بداخلاقی به خوش اخلاقی دگرگون ساختیم و اصلاح کردیم. إِنَّهُمْ کانُوا یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ چرا که
مردمی بودند که به سوي انجام کارهاي نیک و شایسته شتاب میگرفتند و به بندگی خدا و پرستش و فرمانبرداري « زکریّا » خاندان
او شور و شوق نشان میدادند. وَ یَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً و ما را به امید پاداش و از بیم کیفر، خالصانه میخواندند و عبادت میکردند.
وَ کانُوا لَنا خاشِعینَ و در بارگاه ما فروتن و بیمناك بودند. برخی آوردهاند که آنان در اوج بهرهوري و نعمت نیایشگرانه میگفتند:
پروردگارا! ما را غافلگیر مساز؛ و در حال محرومیت و گرفتاري میگفتند: خداوندا! مباد که این گرفتاري کیفر گناه ما باشد.
شتاب در کارهاي شایسته
از آیه شریفه این نکته عمیق دریافت میگردد که آنان افزون بر بهترین سخن و برنامه، مردان عمل شایسته بودند، آن هم نه عمل
شایسته تنها، که پیشگام در عمل بودند. به همین جهت این سه ویژگی، از ویژگیهاي همه آنان است: 1 شتاب و پیشگامی در
( کارهاي شایسته، 2 خداپرستی درحال شوق و بیم، 3 و فروتنی در برابر حق. (صفحه 161
238 . آیه
اشاره
وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّۀً واحِ دَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاتَّقُونِ همه شما امت واحدي هستید و من پروردگار شما هستم، از مخالفت فرمان من
بپرهیزید. ( 52 / مؤمنون)
شرح آیه از تفسیر نمونه
آیه فوق به وحدت و یگانگی جامعه انسانی و حذف هر گونه تبعیض و جدایی دعوت میکند، همانگونه که او پروردگار واحد
است، انسانها نیز امت واحد هستند. به همین دلیل باید از یک برنامه پیروي کنند، همانگونه که پیامبرانشان نیز به آیین واحدي
دعوت میکردند که اصول و اساس آن همهجا یکی بود؛ توحید و شناسایی حق، توجه به معاد و زندگی تکاملی بشر و استفاده از
در قرآن مجید به کار رفته است، « امت » طیبات و انجام اعمال صالح، و حمایت از عدالت و اصول انسانی. در تمام مواردي که کلمه
مجازا به « امت » همین معنی جمعیت و گروه از آن اراده شده است، مگر در بعضی از موارد استثنایی که توأم با قرینه خاصی بوده و
إِنَّا وَجَ دْنا آباءَنا عَلی أُمَّۀٍ وَ إِنَّا عَلی آثارِهِمْ مُقْتَدُونَ: ما پدران خود را بر مذهبی یافتیم و از » ؛ معنی مذهب به کار رفته است، مانند
23 / زخرف). ) « آنها پیروي میکنیم
صفحه 126 از 369
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در آیه مورد بحث، گویی روي سخن با پیامبران و امّتهاست و همه را به توحیدگرایی و یکتاپرستیِ ناب و پاك فرا میخواند و
میفرماید: وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّۀً واحِدَةً و به یقین، این دین و آیین شماست که آیینی یگانه است؛ و همگان به توحید و تقوا و ایمان
منظور این است که دین شما یک دین است. این ،« ابن جُرَیْح » و « حَسَن » و انجام کارهاي شایسته و عادلانه فرمان یافتهاید. به باور
1) ما ) « إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلی أُمَّۀٍ وَ إِنَّا عَلی آثارِهِمْ مُهْتَدُونَ » ( شاید از این آیه دریافت گردد که: (صفحه 162 « اُمّت » تفسیر براي واژه
در آیه « اُمَّت » امّا به باور پارهاي دیگر واژه .« پدران خود را بر دین و آیینی یافتیم و ما هم با پیگیري از آنان، راه حق را یافتهایم
شریفه به مفهوم گروه و جامعه میباشد و منظور این است که: همه شما و انسانهاي پیش از شما از یک جامعه بزرگ و از یک
امت هستید و همه بندگان خدایید. وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاتَّقُونِ. و من پروردگار شما هستم؛ پس در زندگی و عملکردتان از من پروا کنید.
( 1. سوره زُخْرُف، آیه 22 . (صفحه 163 *****
239 . آیه
اشاره
فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَیْنَهُمْ زُبُراً کُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ اما آنها کارهاي خود را به پراکندگی کشاندند و هر گروهی به راهی رفتند
(و عجب اینکه) هر گروه به آن چه نزد خود دارند، خوشحالند. ( 53 / مؤمنون)
شرح آیه از تفسیر نمونه
به معنی قسمتی از موي پشت سر حیوان است که آن را جمع و از بقیه جدا کنند، سپس این واژه به هر چیزي که « زُبْرَة » جمع « زُبُر »
اشاره به تجزیه امتها به گروههاي مختلف است. « فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَیْنَهُمْ زُبُراً » مجزا از دیگري شود، اطلاق شده است، بنابراین جمله
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
قرآن پس از فراخوان انسانها به آیین یگانه و خداپسندانه، اینک آنان را از پراکندگی در دین هشدار میدهد و میفرماید: فَتَقَطَّعُوا
أَمْرَهُمْ بَیْنَهُمْ زُبُراً امّا مردم بر خلاف دعوت پیامبران، در دین و آیین خویش راه پراکندگی را در پیش گرفتند و هر دستهاي از آنان
به بهانه گرایش به کتاب و پیامبري، دیگر کتابهاي آسمانی را دروغ انگاشتند. براي نمونه، یهودیان با بهانه جوییهاي گوناگون به
به مفهوم کتاب آسمانی « زَبُور » جمع « زُبُر » انجیل و مسیح، کفر ورزیدند و مسیحیان نیز به قرآن و آخرین پیامبر بزرگ خدا. واژه
است و با این دیدگاه تفسیر آیه از نظر گروهی از مفسران همان است که ترسیم گردید. کُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ. و در نتیجه هر
گروه و حزبی به آنچه نزد خود داشت و نام دین بر آن نهاده بود شادمان گردید و خود را بر حق و در راهی درست و دیگران را بر
( باطل پنداشت. (صفحه 164
240 . آیه
اشاره
/ فَذَرْهُمْ فی غَمْرَتِهِمْ حَتَّی حینٍ آنها را در جهل و غفلتشان بگذار تا زمانی که مرگشان فرا رسد (یا گرفتار عذاب الهی شوند ( 54
صفحه 127 از 369
مؤمنون)
شرح آیه از تفسیر نمونه
« غَمْر » ، به معنی از بین بردن اثر چیزي است، سپس به آب زیادي که مسیر خود را میشوید و پیش میرود « غَمْر » در اصل از « غَمْرَة »
گفته شده و بعد از آن به جهل و نادانی و گرفتاريهایی که انسان را در خود فرو میبرد، نیز اطلاق گردیده است و در آیه « غامِر » و
مورد بحث به معنی غفلت و سرگردانی و جهل و گمراهی است.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
جوامع تفرقهجو جز انحطاط سرنوشت دیگري ندارند
در آیه مورد بحث، پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله را مخاطب ساخته و میفرماید: فَذَرْهُمْ فِی غَمْرَتِهِمْ حَتّی حینٍ. پس تو اي پیامبر!
اینک که چنین است، آنان را در همان نادانی و گمراهی و آفت تعصّب خودشان واگذار تا مرگ یا عذاب آنان فرا رسد. بدینسان
هشدار میدهد که چنین جامعه و چنین مردم تفرقهجو و حقستیز و گمراه و گمراهگري، جز عذاب و انحطاط سرنوشت دیگري
( نخواهند داشت. (صفحه 165
241 . آیه
اشاره
أَ یَحْسَ بُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنینَ آنها گمان میکنند اموال و فرزندانی که به آنان دادهایم (… 55 / مؤمنون) نُسارِعُ لَهُمْ فِی
/ الْخَیْراتِ بَلْ لا یَشْعُرُونَ براي این است که درهاي خیرات را به روي آنها بگشاییم؟ (چنین نیست) بلکه آنها نمیفهمند.( 56
مؤمنون)
شرح آیه از تفسیر نمونه
به معنی کامل کردن نقصان چیزي و جلوگیري از قطع و پایان آن است. آنها نمیدانند که این « مَدّ » و « اِمْداد » از ماده « نُمِدُّ » جمله
اموال و فرزندان فراوان در حقیقت یک نوع عذاب و مجازات یا مقدمه عذاب و کیفر براي آنها است، آنها نمیدانند که خدا
میخواهد آنها را در ناز و نعمت فرو برد تا هنگام گرفتار شدن در چنگال کیفر الهی، تحمل عذاب بر آنها دردناكتر باشد، زیرا
اگر درهاي نعمتها به روي انسان بسته شود و آمادگی پذیرش ناراحتیها را پیدا کند، مجازاتها زیاد دردناك نخواهد بود، اما
اگر کسی را از میان ناز و نعمت بیرون کشند و به سیاهچال زندان وحشتناکی بیفکنند، فوقالعاده دردناك خواهد بود. به علاوه این
فراوانی نعمت، پردههاي غفلت و غرور را بر روي چشمان او ضخیمتر میکند تا آنجا که راه بازگشت بر او غیر ممکن میشود. این
تعبیر شده است. براي کسب اطلاعات بیشتر پیرامون « اِسْتِدْراج در نعمت » در واقع همان چیزي است که در سایر آیات قرآن از آن به
( به جلد 7 تفسیر نمونه ذیل آیه 182 سوره اعراف مراجعه فرمایید. (صفحه 166 « استدراج »
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
اینک در اشاره به پندارها و بافتههاي همان فرقهها و گروههاي گمراه و حق ستیز میفرماید: أَ یَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنینَ.
صفحه 128 از 369
اینک در اشاره به پندارها و بافتههاي همان فرقهها و گروههاي گمراه و حق ستیز میفرماید: أَ یَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنینَ.
آیا این دستههاي کفرگرا و حقناپذیر چنین میپندارند که آنچه از ثروت و امکانات و پسران به آنان ارزانی داشتهایم، دلیل بر
درستی راه آنان و نشان خشنودي خدا از بافتهها و یافتههاي خرافی و خودخواهانه آنان است؟! و میافزاید: نُسارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْراتِ
آیا چنین میپندارند که دارایی و پسران و نعمتهایی که به آنان دادهایم از آن جهت است که درهاي نیکی و خوبی را با شتاب به
روي آنان گشودهایم؛ و این همه را به خاطر پاداش کارهاي آنان و درایت و کارایی و لیاقت آنان و خشنودي خود، از راه و رسم
آنان به آنها دادهایم؟ بَلْ لا یَشْعُرُونَ نه، این گونه نیست؛ بلکه منظور این است که به آنان مهلت دهیم و سرانجام آنان را گرفتار
کیفر بیداد و گمراهیشان خواهیم ساخت؛ امّا آنان این را در نمییابند. آیه مورد بحث و مفهوم آن به سان این آیه شریفه است که
فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَکْرَمَنِ.( 1) امّا انسان هنگامی که پروردگارش او را میآزماید و » : میفرماید
حضرت باقر علیهالسلام از «. وي را گرامی میدارد و نعمتهاي بسیار به او میبخشد، میگوید: پروردگارم مرا گرامی داشته است
پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله آورده است که: خدا میفرماید: بنده با ایمان من هنگامی که چیزي از ارزشهاي مادّي را بر او
تنگ میگیرم، اندوهگین میگردد؛ در ***** 1. سوره فَجْر، آیه 15 . (صفحه 167 ) حالی که در این حال به من نزدیکتر است؛ و
هنگامی که دنیا را براي او گسترش میدهم شادمان میگردد؛ در حالی که در این حال از من دورتر است و آنگاه به تلاوت این
آیه شریفه پرداخت که: أَ یَحْسَ بُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنینَ نُسارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْراتِ بَلْ لا یَشْعُرُونَ. و آنگاه فرمود: این
منافع پرارزش میباشد؛ « خیرات » نعمتهاي گوناگون زندگی براي آزمون به آنان داده شده است. یادآوري میگردد که منظور از
که به مفهوم زیانهاي سخت و جبرانناپذیر است. بَلْ لا یَشْعُرُونَ. نه، این گونه نیست؛ بلکه آنان شعور و « شرور » درست بر خلاف
از راه حواسّ ظاهري و باطنی به دست میآید؛ به همین دلیل به « شعور » ، قدرت شناخت و دریافت درست را ندارند. به باور پارهاي
( گفته نمیشود. (صفحه 168 « شاعر » آفریدگار هستی
242